BOŞANANAN EŞLERİN MAL PAYLAŞIMI
Türk Medeni Kanunu, her evlilik için mal rejimi öngörmüş olup mal rejimine tabi olmayan bir evlilik söz konusu olamaz. Mal rejimi, evlilik esnasında edinilen mal varlıklarını eşlerin yönetme, yararlanma, bu malların üzerindeki tüm tasarruf haklarının ve evliliğinin sona ermesi halinde bu malların paylaşım hak ve usullerinin Medeni Kanunda tanımlı şekilde düzenlendiği kurallar/yöntem bütününe verilen addır.
Eşler evlenmeden önce veya evlilik birliği devam ederken yapacakları bir mal rejimi sözleşmesi ile TMK’da sayılan mal rejimlerinden birini seçebilirler. Bunlar ”Mal Ayrılığı Rejimi”, ”Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi”, ”Mal Ortaklığı Rejimi” dir. Mal rejimi sözleşmesi noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Eşler evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da bildirebilirler. Eğer eşler böyle bir mal rejimi seçimi yapmazlarsa evliliğe uygulanacak olan edinilmiş mallara katılma rejimidir. Nitekim pratikte mal rejimi sözleşmesi yapılması nadir olup, evliliklere uygulanan rejim edinilmiş mallara katılma rejimidir.
Mal Ayrılığı Rejimi
TMK madde 242: Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.
Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde eşlerin evlilik birliğini sonlandırması halinde evlilik birliğindeki her mal eşit olarak pay edilecektir. Diğer eşin malvarlığına katkıda bulunan eş mal rejiminin sonlanması ile katkısı oranında bedelin kendisine ödenmesini talep edebilecektir.
Mal Ortaklığı Rejimi
Genel mal ortaklığında eşlerin kanun gereğince kişisel mal sayılanlar dışındaki malları ile gelirleri ortaklık mallarını oluşturur. Eşler, ortaklık mallarına bölünmemiş bir bütün olarak sahip olurlar ve bu sebeple hiçbir eş, ortaklık payı üzerinde tek başına tasarruf hakkına sahip değildir. Eşler mallara elbirliği ile mülkiyet şeklinde sahip olurlar.
Yasal Mal Rejimi: Edinilmiş Mallara Katılma
Edinilmiş mallara katılma rejiminde malvarlıkları iki gruba ayrılır; kişisel mallar ve edinilmiş mallar. Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerden birinin evlilik birliği sırasında edindikleri mallara diğer eşin ortak olmasıdır. Kişisel mallar paylaşıma tabi değildir. Bu ayrımlar her iki eş için de geçerlidir.
Kişisel Mallar
TMK’nın 220. Maddesinde kişisel malların neler olduğu sayılmıştır:
Eşlerden birinin yalnızca kişisel kullanımına yarayan eşya : Eşlerden birinin kullanımında olan eşyalardır. Gözlük, takı, tıraş makinesi, makyaj malzemesi vb.
Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri : Kişinin evlenmeden önce sahip olduğu mallar, miras yoluyla elde ettiği mallar veya iddia, piyango gibi şans oyunlarından yahut şans yarışmalarından elde ettiği karşılıksız kazandırmalar bu kapsamdadır.
Manevi Tazminat Alacakları : Evlilik birliği sırasında eşlerin uğradıkları kişisel zararlar sonucu hak kazandıkları manevi tazminat alacakları kişisel mal kabul edilir.
Kişisel Mallar Yerine Geçen Değerler : Eşlerden birinin evlilik birliği sırasında kişisel malları yerine geçen malları da kişisel mal sayılır. Örneğin kişi evlilik birliği devamında miras yoluyla kazandığı evi satarak bir araba aldıysa bu araba da kişisel mal sayılır.
Edinilmiş Mallar
Edinilmiş mallar, her bir eşin evliliğin devamı boyunca karşılığını vererek kazandığı malvarlığı değerleridir. Edinilmiş malların neler olduğu TMK 219. Maddede sayılmıştır. Bu mallar özellikle şunlardır:
Çalışmasının karşılığı olan edinimler : Eşlerin evlilik süresince çalışmalarını karşılığı olan gelirler. Maaş, aylık, yevmiye vs.
Kişisel malların gelirleri: Tasfiyeye tabi olmayan kişisel mallardan elde edilen gelirler edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir. Örneğin miras yoluyla elde edilen taşınmazın kiralanması sonucu elde edilen kira gelir edinilmiş mal olarak kabul edilmekte ve tasfiyeye tabi olmaktadır.
Edinilmiş malların yerine geçen değerler: Evlilik birliğinin devamı süresince edinilmiş malların yerine geçen değerlerde edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir. Örneğin, evlilik birliği içerisinde çalışma karşılığı elde edilmiş gelirlerden ev alınmış ve bu ev daha sonradan satılarak elde edilen gelirle araba alınmışsa, artık bu araba da edinilmiş mal kabul edilmektedir.
Edinilmiş Mal Kişisel Mal Tespiti
Taraflar arasında bir malvarlığı değerinin edinilmiş mal mı kişisel mal mı olduğu hususunda anlaşmazlık çıkabilir. Mal rejiminin tasfiyesinde her mal aksi ispatlanıncaya kadar edinilmiş mal kabul edilir.
Bir malın kişisel malı olduğunu iddia eden taraf bu iddiasını ispatla yükümlüdür. Eşlerin hangisine ait olduğu tespit edilemeyen malların eşlerin paylı mülkiyetinde olduğu kabul edilir.
Mal Rejiminin Sona Ermesi
Mal rejimi şu haller de sona erer:
* Ölüm
* Yeni bir mal rejiminin seçilmesi
* Evliliğin butlanı
* Boşanma
* ”Olağanüstü rejim ” kararı ile mal ayrılığı rejimine geçilmesi
Evliliğin butlanı, boşanma ve mal ayrılığı kararı verilmesi durumunda mal rejimi dava tarihinden itibaren sona erer. Mal rejiminin sona erdiği ana son derece önemlidir. Tasfiye sürecinde yalnızca o ana kadar edinilmiş olan mallar hesaba katılacaktır.
Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Tasfiye
Mal rejimin sona ermesiyle birlikte tasfiye işlemlerine başlanacaktır. Tasfiye işlemlerinde sırasıyla şu aşamalar gerçekleştirilecektir; Her eş, diğerinde olan mallarını (edinilmiş-kişisel) geri alır, Eşlerin edinilmiş ve kişisel malları belirlenir, Varsa paylı mülkiyete konu mallarda paylar ayrılır, Değer artış payı, eklenecek değerler ve denkleştirme yapıldıktan sonra artık değer bulunur. Artık değer, ekleme (TMK m.229) ve denkleştirme (TMK m.230) yapıldıktan sonra elde edilen miktarlar da dâhil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan miktardır.
Değer Artış Payı
Değer artış payı, bir eşin, diğer eşin malına uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmasıdır. Örneğin bir eş diğer eşi alacağı 600.00 TL’lik arabaya 100.00 TL’lik katkıda bulunmuştur. Tasfiye sırasında bu aracın değeri 1.200.000 TL ise katkıda bulunan eş, 200.000 TL değer artış payı alacaktır.
Ancak kanun koyucu değer artış payı alabilmek için bazı şartlar getirmiştir. Bunlar:
Söz konusu katkı bağış amacı taşımamalıdır.
Hiç veya uygun bir karşılık alınmadan katkı yapılmış olmalıdır.
Tasfiye sırasında değer artış payı katkı yapan eş tarafından talep edilmelidir
Katkı, diğer eşin malının edinilmesi, iyileştirilmesi veya korunmsına ilişkin yapılmış olmalıdır.
Eklenecek Değer
Eklenecek değer, eşleri mal rejiminden doğan haklarından mahrum etme amacı taşıyan işlemlerin önüne geçmek için TMK madde 229’da düzenlenmiştir:
Aşağıda sayılanlar, edinilmiş mallara değer olarak eklenir:
1. Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içinde diğer eşin rızası olmadan, olağan hediyeler dışında yaptığı karşılıksız kazandırmalar,
2. Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin katılma alacağını azaltmak kastıyla yaptığı devirler.
Bu tür kazandırma veya devirlere ilişkin uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması koşuluyla, kazandırma veya devirden yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.
Kanun hükmünde tanımlanan işlemler ile devredilen malların değerleri hesaplanarak eşlerin edinilmiş mallarına eklenir.
Denkleştirme
Denkleştirme, değer artış payına benzemekle birlikte farklılıklar arz etmektedir. Değer artış payında bir eşin malvarlığından, diğer eşin malvarlığına kazandırma yapılmaktadır. Oysa denkleştirme de bir eşin edinilmiş malından kişisel malına veya kişisel malından edinilmiş malına kazandırma söz konusudur. Kendisine miras yoluyla ev kalan eş, evin vergi borçlarını iş ücreti ile ödüyorsa, ödediği miktar denkleştirmeye tabi olacaktır.
Artık Değerin Hesaplanması
TMK’nın 231. maddesine göre “Artık değer, eklemeden ve denkleştirmeden elde edilen miktarlar da dâhil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan değerdir.”
Basit olarak açıklamak gerekirse artık değer hesaplaması şöyle yapılmaktadır:
Artık Değer :(Edinilmiş mallar + Eklenecek değerler + kişisel mallara giden edinilmiş malların karşılığı ) – (Değer artış payı + edinilmiş mallara giden kişisel malların karşılıkları + borçlar )
Yukarıda ki formül uygulandığında eşlerin artık değerleri ortaya çıkacak ve katılma alacakları paylaştırılabilecektir. TMK’nın 236. maddesine göre “ Her eş veya mirasçılarını, diğer eşe ait artık değerin yarısı üzerinde hak sahibi olurlar. Alacaklar takas edilir.”
Mal Rejiminin Tasfiyesi Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Mal rejiminin tasfiyesi davasında görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme hususu ise TMK 214’te şöyle düzenlenmiştir:
”Eşler veya mirasçılar arasında bir mal rejiminin tasfiyesine ilişkin davalarda, aşağıdaki mahkemeler yetkilidir:
1. Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi,
2. Boşanmaya, evliliğin iptaline veya hâkim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi durumunda, bu davalarda yetkili olan mahkeme,
3. Diğer durumlarda davalı eşin yerleşim yeri mahkemesi. ”
