MENFİ TESPİT DAVASI NEDİR? DAVA HANGİ AŞAMADA AÇILIR?
Tespit Davası, bir hak veya hukuki ilişkinin var olmasının veya hiç olmadığının tespit edilmesi için başvurulan bir davadır. Davacı taraf açacağı tespit davası ile mahkemeden iki yönde talepte bulunabilir: Müspet tespit davası – Menfi tespit davası. Bir hak veya hukuki ilişkinin var olmadığının tespit edilmesi için açılan dava Menfi Tespit Davasıdır.
İcra ve İflas Hukuku’nda açılan menfi tespit davası borçlu tarafından açılmaktadır. yani davacı tarafta borçlu davalı tarafta ise alacaklı yer almaktadır. Borçlu taraf gerçekte var olmayan bir borç ya da geçersiz bir hukukî ilişki nedeniyle alacaklı tarafın kendisine karşı başlattığı veya başlatma ihtimalinin yüksek olduğu icra takibine karşı borçlu gerçekte borçlu bulunmadığını ispat için, menfi tespit davası açabilir. Borçlunun açacağı bu menfi tespit davası İcra ve İflas Kanunu madde 72 ile düzenlenmiştir.
İcra ve İflas Kanunu madde 72 ” Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tesbit davası açabilir. ”
İcra ve İflas Kanunu madde 72’ye göre Menfi Tespit Davası icra takibinden önce veya başlatılan icra takibinden sonra açılabilir.
A. Takipten Önce Açılan Menfi Tespit Davası
Kendisine karşı icra takibi başlatılması kuvetle muhtemel oan borçlunun icra takibinden önce menfi tespit davası açabilmesi mümkündür. Ancak borçlunun davayı açarken dava açmakta hukuki yararının olduğunu ortaya koymalıdır. Hukuki yarara örnek vermek gerekirse alacaklıya boçlu tarafından noter aracılığıyla ihtar çekilerek borcunu ödemesi istenmesi hukuki yarar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu yola başvurmanın en önemli avantıjı ise borçluya karşı sonradan bir takip aılması halinde borçlu İİK madde 72 hükmüne göre takibin durdurulmasını talep edebilir.
İcra ve İfla Kanunu madde 72/ 2 ” İcra takibinden önce açılan menfi tesbit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir.”
Açılan bu Menfi Tespit Davası, alacaklının icra takibi yapmasına engel olmaz ve yapılacak olan icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Eğer Menfi Tespit Davasından sonra alacaklı icra takibi yapmış ise borçlu mahkemeden icra takibinin durdurulması için “İhtiyati Tedbir” kararı vermesini talep eder. Mahkeme de %15’ten aşağı olmamak üzere bir teminatla ihtiyati tedbir kararı verebilir. Burada kanun %15’i bir sınır olarak belirlemiş ve hakime takdir yetkisi sunmuştur. Hakim dilerse %15 teminata dilerse de daha fazlasına hükmedebilir.
A. Takipten Sonra Açılan Menfi Tespit Davası
Kendisine karşı icra takibi başlatılılmış olan borçlunun menfi tespit davası açabilmesi mümkündür. Bu aşamadan sonra menfi tespit davası açılmasında borçlunun hukuki yararını ispat etmesi gerekmez. Kendisine karşı icra takibi başlatıldığını ispatlaması yeterlidir. Ayrıca burada takipten önce açılan menfi tespit davasının aksine tedbir karar ile takibin durdurulmasına karar verilmesine imkan tanınmamıştır. Takipten sonra açılan Menfi Tespit Davasında borçlu, yalnızca gecikmeden doğan zararların karşılaması ve alacağın %15’inden az olmamak üzere teminat yatırarak mahkemeden icra veznesine yatan paranın alacaklıya verilmemesini isteyebilir. Bu bilginin kaynağı da yine İcra ve İflas Kanununun 72. Maddesidir.
“İcra takibinden sonra açılan menfi tesbit davasında ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyle icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini istiyebilir.”
Yukarıda her iki şekilde de açılan menfi tespit davasında, icra takibinden önce ve sonra Menfi Tespit Davası açılmasının farkı net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Borçlunun alacaklıdan önce hareket edip Menfi Tespit Davası açması birçok hak kaybının önüne geçebilir.
Menfi Tespit Davasının Kabul Edilmesi
Açılan Menfi Tespit Davası neticesinde mahkeme davayı borçlu lehine hükme bağlar yani davayı kabul ederse derhal takip durur. İlamın kesinleşmesi üzerine münderecatına göre ve ayrıca hükme hacet kalmadan icra kısmen veya tamamen eski hale iade edilir. Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olduğu anlaşılırsa davacı olan borçlunun talebi üzerine, borçlunun dava sebebi ile uğradığı zararın da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, haksızlığı anlaşılan takip konusu alacağın
%20’sinden aşağı olamaz
Menfi Tespit Davasının Reddedilmesi
Dava alacaklı lehine neticelenirse, borçlunun açtığı menfi tespit davasında borçlunun haksız olduğuna kanaat getirilerek dava red olunur. İhtiyati tedbir kararı kalkar. Buna dair hükmün kesinleşmesi halinde alacaklı ihtiyati tedbir dolayısıyla alacağını geç almış bulunmaktan doğan zararlarını gösterilen teminattan alır. Alacaklının uğradığı zarar aynı
davada takdir olunarak karara bağlanır. Bu zarar herhalde yüzde %20’sinden tayin edilemez.
Menfi Tespit Davasında Sonuç Çıkmadan Önce Borcun Ödenmesi
Borçlu, menfi tesbit davası sürecinde tedbir kararı almamış ve alacaklı tarafından talep edilen borcu da ödenmiş olursa, davaya istirdat davası olarak devam edilir. Takibe itiraz etmemiş veya itirazının kaldırılmış olması yüzünden borçlu olmadığı bir parayı tamamen ödemek mecburiyetinde kalan borçlu, ödediği tarihten itibaren bir sene içinde, umumi hükümler dairesinde mahkemeye başvurarak paranın geriye alınmasını isteyebilir.
Menfi Tespit Davasında Zamanaşımı Ve Hak Düşürücü Süre
Menfi Tespit Davası için kanunda herhangi bir hak düşürücü ya da zamanaşımı süresi öngörülmemiştir. Ancak borçlunun borçlu olmadığı hukuki sebebe göre zamanaşımı süresi söz konusu olabilir. Burada önemli olan hukuki sebeptir ve bu nedenle her somut davada ayrı ayrı ele alınması gerekmektedir.
Menfi Tespit Davasında Yetkili Ve Görevli Mahkeme Hangisidir?
İcra takibinden önce açılan Menfi Tespit Davasında yetkili mahkeme davalının ikametgahının bulunduğu yer mahkemesidir. Eğer icra takibi açıldıktan sonra Menfi Tespit Davası açılırsa bu durumda borçlu, icra takibinin yapıldığı yer mahkemesinde ya da alacaklının ikametgahının bulunduğu yer mahkemesinde Menfi Tespit Davası açabilir. Menfi Tespit Davasında görevli mahkeme ise Asliye Hukuk Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi vb. olabilir. Görevli mahkeme seçilirken uyuşmazlığın kaynağına bakılır ve ona göre karar verilir.
Menfi Tespit Davasında yetkili mahkeme İcra ve İflas Kanununun 72. Maddesinin son fıkrasında şu şekilde düzenlenmiştir:
“Menfi tesbit ve istirdat davaları, takibi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesinde açılabileceği gibi, davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir.”
Stajyer Avukat Adem AYDIN
